ACTH / Φλοιοεπινεφριδοτρόπος ορμόνη / Κορτικοτροπίνη
Oνομα εξέτασης / Επιστημονικό όνομα:
ACTH / Φλοιοεπινεφριδοτρόπος ορμόνη / Κορτικοτροπίνη
Σχετιζόμενες εξετάσεις
Κορτιζόλη, Τεστ διέγερσης με Synacthene (E.Φ.) ή Cortosyn (Ι.Μ.) (ACTH), Τεστ καταστολής με δεξαμεθαζόνη
Ορισμός / Περιγραφή
H ACTH είναι μία ορμόνη που παράγεται από την υπόφυση. Η υπόφυση είναι ένας αδένας που βρίσκεται κάτω από τον εγκέφαλο στο κέντρο της κεφαλής και είναι μέρος του ενδοκρινικού συστήματος. Η υπόφυση παράγει ACTH που απελευθερώνεται για να διεγείρει την παραγωγή κορτιζόλης από τα επινεφρίδια (μικρά όργανα πάνω από τους νεφρούς). Η κορτιζόλη είναι σημαντική στην ρύθμιση της γλυκόζης, των πρωτεϊνών και του μεταβολισμού των λιπιδίων, στην καταστολή του ανοσοποιητικού συστήματος και στη διατήρηση της αρτηριακής πίεσης. Συνήθως, η ACTH αυξάνεται όταν η κορτιζόλη είναι χαμηλή και πέφτει όταν η κορτιζόλη είναι υψηλή.
Διερεύνηση / Διάγνωση
- Νόσος Cushing: περίσσεια κορτιζόλης που οφείλεται σε έναν όγκο (συνήθως καλοήθης) της υπόφυσης που παράγει ACTH.
- Σύνδρομο Cushing: Αναφέρεται στα σημεία και συμπτώματα που σχετίζονται με την περίσσεια κορτιζόλης. Σε αντίθεση με τη νόσο του Cushing, ο σύνδρομος Cushing μπορεί να οφείλεται σε ένα επινεφριδιακό όγκο, επινεφριδιακή υπερπλασία (αυξημένη ανάπτυξη επινεφριδιακών κυττάρων), στη χρήση στεροειδών φαρμάκων, η στην ύπαρξη όγκου εκτός της υπόφυσης που παράγει ACTH (π.χ. πνεύμονες).
- Νόσος Addison: Πρωτοπαθής επινεφριδιακή ανεπάρκεια, ελαττωμένη παραγωγή κορτιζόλης οφειλόμενη σε επινεφριδιακή βλάβη.
- Δευτεροπαθής επινεφριακή ανεπάρκεια: ελαττωμένη παραγωγή κορτιζόλης εξαιτίας υποφυσιακής δυσλειτουργίας.
- Υποφυσιακή ανεπάρκεια: Δυσλειτουργία υπόφυσης ή βλάβη που οδηγεί σε ελαττωμένη ορμονική παραγωγή από την υπόφυση, συμπεριλαμβανομένου και της παραγωγής ACTH.
Προετοιμασία / Οδηγίες / Αιμοληψία
| Προετοιμασία / Οδηγίες / Αιμοληψία | |
|---|---|
| Ασθενής | Nηστεία, η λήψη του αίματος προτιμητέο να γίνει νωρίς το πρωϊ (8.00-8.30 π.μ.). |
| Δείγμα | Συλλογή 5ml EDTA παγωμένο. |
| Επεξεργασία | Φυγοκέντρηση, αποχωρισμός πλάσματος από κύτταρα, παγωμένο πλάσμα στους –20οC |
| Μεταφορά | πλάσμα παγωμένο 1ml (ελάχ. 0.5ml) |
| Παιδιατρική συλλογή/μεταφορά | πλάσμα παγωμένο 1ml |
| Απορρίπτονται δείγματα | ορός, αιμόλυση, ηπαρινισμένο πλάσμα, μη παγωμένα δείγματα. |
| Σταθερότητα, συντήρηση | Μετά την φυγοκέντρηση, 4 ώρες στους 2-8oC, 30 ημέρες στους –20οC |
Φυσιολογικές Τιμές / Μονάδα μέτρησης / Συντελεστής μετατροπής μονάδων
| Φυσιολογικές Τιμές / Μονάδα μέτρησης / Συντελεστής μετατροπής μονάδων | ||
|---|---|---|
| Φύλο | Ηλικία | Φυσιολογικές τιμές |
| Άνδρες και γυναίκες | 1 εβδ.- 9 έτη | 5- 46 pg/mL |
| Άνδρες και γυναίκες | 10-18 έτη | 6 – 55 pg/mL |
| Άνδρες | > 19 ετών | 6 – 58 pg/mL πρωί |
| Γυναίκες | > 19 ετών | 7 – 69 pg/mL πρωί |
| Άνδρες και γυναίκες | > 19 ετών | 7 – 30 pg/mL απόγευμα |
| Συντελεστής μετατροπής -> SI: x1.0 ng/lt ή x 0.2202 pmol/L | ||
Μεθοδολογία / Εκτέλεση / Αποτελέσματα
Ραδιοανοσομέτρηση
Εναλλακτική μεθοδολογία: Ανοσομέτρηση χημειοφωταύγειας
Δευτέρα – Παρασκευή
2-3 ημέρες
Ερμηνεία εξετάσεων / Παράγοντες που δημιουργούν αποκλίσεις
- Μία επιβράδυνση της λειτουργίας των επινεφριδίων (νόσος Addison),
- Όγκος υπόφυσης,
- Άλλοι όγκοι που παράγουν περίσσεια ACTH
- Αυξημένη παραγωγή κορτιζόλης από τα επινεφρίδια (σύνδρομο Cushing)
- Μερικοί όγκοι των επινεφριδίων
- Υποφυσιακή ανεπάρκεια
Πληροφορίες για Ιατρούς
Η μέτρηση της ACTH και της κορτιζόλης μπορεί να βοηθήσει στην διαφοροδιάγνωση των νόσων. Στον παρακάτω πίνακα φαίνονται τα πιο συχνά πρότυπα τιμών ACTH και κορτιζόλης που παρατηρούνται σε διαφορετικές νόσους που εμπλέκουν τα επινεφρίδια και την υπόφυση.
| Νόσος | Κορτιζόλη | ACTH |
|---|---|---|
| Νόσος Cushing (όγκος υπόφυσης –παραγωγός ACTH) | Υψηλή | Υψηλή |
| Ογκος επινεφριδίων | Υψηλή | Χαμηλή |
| “Ectopic” ACTH (ACTH made by a tumor outside the pituitary, usually in the lung) | Υψηλή | Υψηλή |
| Addison’s disease (adrenal damage) | Χαμηλή | Υψηλή |
| Yποφυσιακή ανεπάρκεια | Χαμηλή | Χαμηλή |
Η περίσσεια κορτιζόλης μπορεί να προκαλέσει συμπτώματα όπως παχυσαρκία (ειδικά όταν δεν περιλαμβάνει χέρια και πόδια- κεντρομελής),πανσεληνοειδές προσωπείο, εύθραυστο και λεπτό δέρμα, πορφυρές ραβδώσεις στην κοιλιά, ατροφία μυών, ακμή και υπερτρίχωση. Συχνά συνοδεύεται από ευρήματα όπως υψηλή αρτηριακή πίεση, χαμηλό κάλιο, υψηλά διττανθρακικά και υψηλή γλυκόζη (διαβήτης).
Ασθενείς με ανεπαρκής παραγωγή κορτιζόλης μπορεί να έχουν συμπτώματα όπως μυϊκή αδυναμία, κόπωση, απώλεια βάρους, υπερμελάχρωση δέρματος (και σε περιοχές που δεν εκτίθενται στον ήλιο) και απώλεια της όρεξης. Αυτά συνήθως συνοδεύονται από ευρήματα όπως υπόταση, υπογλυκαιμία, υπονατριαιμία, υπερκαλιαιμία και υπερασβεστιαιμία.
Συμπτώματα ενδεικτικά της υποφυσιακής ανεπάρκειας συμπεριλαμβάνουν απώλεια της όρεξης, κόπωση, διαταραχή εμμήνου ρύσεως, υπογοναδισμός (χαμηλά επίπεδα των φυλογενετικών ορμονών στους άνδρες), ελαττωμένη σεξουαλική επιθυμία, συχνή νυκτερινή ούρηση, και απώλεια βάρους. Όταν η κατάσταση οφείλεται σε όγκο της υπόφυσης (καλοήθης), ο ασθενής μπορεί να έχει συμπτώματα που σχετίζονται με την συμπίεση των γειτονικών κυττάρων και νεύρων. Ο όγκος μπορεί να επηρεάζει τα νεύρα που ελέγχουν την όραση, προκαλώντας συμπτώματα όπως η «όραση σε τούνελ» (ανικανότητα όρασης στα πλάγια), απώλεια όρασης από εστιασμένες περιοχές, διπλή όραση, και πρόκληση μεταβολής στην μορφή των κεφαλαλγιών.
Μία αυξημένη ACTH μπορεί να σημαίνει ότι ένας ασθενής έχει νόσο Cushing, νόσο Addison, ή έκτοπη παραγωγή από όγκους που παράγουν ACTH. Μία ελαττωμένη ACTH μπορεί να οφείλεται σε έναν επινεφριδιακό όγκο, ιατρική χορήγηση στεροειδών ή υποφυσιακή ανεπάρκεια.
Σε ορισμένες περιπτώσεις, η ερμηνεία των αποτελεσμάτων μπορεί να είναι πολύπλοκη. Οι συγκεντρώσεις της κορτιζόλης και της ACTH ποικίλουν κατά τη διάρκεια της ημέρας. Συνήθως, η ACTH θα είναι στα υψηλότερα της επίπεδα το πρωί και στα χαμηλότερα το βράδυ. Θα προκαλέσει την παραγωγή της κορτιζόλης, που θα ακολουθήσει τον ίδιο ρυθμό αλλά θα αυξηθεί μετά την ACTH και θα ελαττωθεί στα χαμηλότερά της επίπεδα αργά το απόγευμα. Καταστάσεις που θα επηρεάσουν την παραγωγή της ACTH και της κορτιζόλης συνήθως θα διακόψουν αυτή την ημερήσια διακύμανση (ημερήσιο ρυθμό).
Τα επίπεδα κορτιζόλης θα μεταβληθούν όταν δίνονται ορισμένα φάρμακα. Το πιο συχνά χρησιμοποιούμενο φάρμακο είναι το cortrosyn (cosyntropin, μία φαρμακευτική μορφή ACTH) ή το Synacthen για τη δοκιμασία διέγερσης με ACTH, και η δεξαμεθαζόνη για τη δοκιμασία καταστολής με δεξαμεθαζόνη.
- Το Cortrosyn ή Synacthen, όπως και η ACTH, διεγείρει τα επινεφρίδια να παράγουν κορτιζόλη. Εάν τα επίπεδα κορτιζόλης δεν αυξηθούν μετά από Cortrosyn, αυτό είναι ένδειξη της επινεφριδιακής ανεπάρκειας που μπορεί να συμβεί στη νόσο του Addison ή στην υποφυσιακή ανεπάρκεια.
- H Δεξαμεθαζόνη είναι ένα ισχυρό φάρμακο που δρα σαν την κορτιζόλη. Σε φυσιολογικούς ανθρώπους, πρέπει να σταματήσει την παραγωγή ACTH. Δοκιμάζοντας την ικανότητα των διαφορετικών δόσεων δεξαμεθαζόνης να σταματήσει την παραγωγή ACTH, συχνά τίθεται η διάγνωση του συνδρόμου Cushing και επιχειρείται η διευκρίνιση της αιτιολογίας.
Η ACTH έχει επίσης χρησιμοποιηθεί σαν φάρμακο στην θεραπεία της σκλήρυσης κατά πλάκας.
Διαφορά ανάμεσα στη νόσο Cushing και στο σύνδρομο Cushing
Η νόσος Cushing είναι μία υπερδιέργερση των επινεφριδίων από την παραγωγή ACTH από έναν όγκο (συνήθως καλοήθης) της υπόφυσης.
Το σύνδρομο Cushing αναφέρεται στα ίδια συμπτώματα ανεξάρτητα από την αιτία. Μπορεί επίσης να προκαλείται από την λήψη στεροειδών ορμονών (συχνά χρησιμοποιείται στη θεραπεία του καρκίνου ή των αυτοάνοσων παθήσεων), από όγκους των επινεφριδίων, και από όγκους που παράγουν την ACTH εκτός της υπόφυσης (συνήθως στους πνεύμονες).
